دستفروشی، پدیده قابل رویت این روزهای زندگی شهری است که در خیابان ها و معابر عمومی به موازات ازدیاد مهاجرت و افول اقتصادی در کشور رشد و گسترش قابل توجهی داشته است. پدیده‌ای که صحنه تکراری فرار و گریز از دست ماموران شهرداری را برای آنهایی به دنبال داشته است که تامین معاش از طریق دستفروشی را به اجبار انتخاب کرده اند.
دستفروشی و دیدگاه های مختلف
به گزارش وبسایت تخصصی مددکاری اجتماعی ۲۰۱۵ به نقل از روزنامه نسل فردا، دیدگاه ها در ارتباط با این پدیده متفاوت است. عده ای دستفروشی را شیوع فضای انگلی و بیمارگونه در اقتصاد غیررسمی کشور می دانند وآن را مسبب عریان شدن مشکلات جامعه و زشت شدن فضاهای شهری تلقی می کنند. در مقابل هستند کارشناسانی که بر این باورند دستفروشی در مترو یا هر جای دیگر شهر، به خودی خود معضل نیست، بلکه نشانه ای از یک مشکل بزرگ تر است.این کارشناسان دستفروشی را آیینه ای که بازتاب دهنده فقر و مشکلات اقتصادی در کشور است، تلقی می کنند و معتقدند به خاطر سیاست های غلط اقتصادی چند سال گذشته در کشور،حتی بخشی از طبقه متوسط جامعه به طبقه فقیر تبدیل شده اند که در نبود امکانات لازم برای تامین معیشت خود، ناگزیرند به مشاغلی نظیر دستفروشی روی بیاورند.این کارشناسان، دستفروشان را افرادی می دانند که روی مرز پر خطری قرار گرفته‌اند و درصورت سنگ اندازی و عدم ساماندهی درست و جلوگیری از تامین معاش آنها، ممکن است به تن فروشی، سرقت یا فروش مواد مخدر روی بیاورند. این موضوع زنگ خطری است برای تمامی کسانی که تهران و سایر کلانشهرها را با پاریس مقایسه می کنند و بدون در نظر گرفتن واقعیت زندگی مردم، سعی در زیباسازی شهر با جمع آوری بساط دستفروشان دارند.
دستفروشی، نشانه ای از شکست برنامه‌های توسعه
از سوی دیگر،دستفروشی خود نشانه و علامتی از شکست استراتژی توسعه روستایی است؛ چرا که بخش قابل توجهی از دستفروشان در مناطق شهری به واقع مهاجران روستایی هستند که به دلیل ضعف زیرساخت های اقتصاد کشاورزی به شهرها مهاجرت کرده و به بخش اقتصاد غیررسمی هجوم آورده اند. از این منظر می توان گفت اگرچه ظهور و بروز دستفروشی در کالبد شهری به چشم می خورد، اما شاید ریشه آن را بتوان در شکست خوردن سیاست های توسعه روستایی قلمداد کرد که قادر به ایجاد اشتغال مولد در بخش کشاورزی برای جمعیت جوان روستایی نبوده و آنها را به امید یافتن آینده ای بهتر راهی محیط های شهری و فعالیت در بخش غیررسمی اقتصاد آن کرده است. درمجموع ترکیب اجتماعی دستفروشان را می توان مرکب از تهیدستان شهری و نیز مهاجران برخاسته از روستاها و شهرهای کوچک دور و نزدیک دانست.
کارکردهای مثبت و منفی دستفروشی
در تحلیل دیگر، دستفروشی را باید یک مسئله اجتماعی به معنای تام کلمه دانست و نمی توان آن را به عللی نظیر فقدان مهارت ها و شایستگی‌های حرفه ای درمیان این قشر منتسب کرد که باعث شده به سمت این نوع فعالیت اقتصادی جذب شوند، بلکه علت العلل اصلی، همانا علتی ساختاری در بطن اقتصاد کشور است؛ بدین معنا که بخش رسمی اقتصاد، فاقد ظرفیت و توان لازم برای تامین تقاضاهای اشتغال بوده و بدین جهت بخش قابل توجهی از نیروی کار بازمانده به حوزه غیررسمی اقتصاد،جذب می شوند که به نوبه خود به رشد سرطانی بخش سوم اقتصاد (بخش خدمات) نیز می انجامد.
البته در یک نگاه کارکردگرایانه می توان به این نتیجه رسید که دستفروشی قطعا تامین کننده نیازی از جامعه و مردمانش بوده که تا به حال دوام آورده است. به واقع، دستفروشان به‌دلیل ارایه کالای ارزان‌تر ، موجب جلب مشتری شده و بخشی از نیازهای مصرف کننده را با صرف مبالغ پایین‌تر برطرف کرده و از این منظر نقش قابل توجهی در کاهش هزینه های سبد کالای مصرفی خانوار ایفا کرده اند. در عین حال بخشی از ضعف های نظام رسمی توزیع کالاها در شهرها را جبران کرده و عملکردشان در جهت منافع مصرف‌کننده بوده است. به عبارت دیگر در بسیاری از مناطق شهری برای محصولاتی که دستفروشان عرضه می کنند، تقاضا وجود دارد و اساسا همین تقاضاست که ضامن بقای این رده شغلی است. میانگین درآمد مناسب نسبت به بسیاری از شغل های دیگر، میانگین سرمایه کم اولیه لازم برای شاغل شدن به دستفروشی نسبت به مشاغل دیگر، انعطاف ساعات کاری این شغل برای کسانی که مسئولیت های دیگری را نیز در قبال خانواده شان بر دوش می‌کشند، از جذابیت ها و امتیازات مثبت دیگر دستفروشی است.
هرچند دستفروشی دارای کارکردهای منفی نیز هست. گسترش فروش کالاهای قاچاق و عرضه کالاهای غیربهداشتی را می توان از جمله کژکارکردهای دستفروشی دانست.
از سوی دیگر این قبیل مشاغل از نظر اقتصادی و فرهنگی فایده ای ندارند و بدآموزی بسیاری با خود به همراه دارد. افرادی که به
دستفروشی اقدام می کنند، عموما از نظر روحی و روانی، دارای ثبات شخصیتی نیستند و دارای روانی زخم خورده و پر استرس هستند. برخی از کارشناسان معتقدند دستفروشان، آمادگی لازم را برای ورود به ناهنجاری اجتماعی دارند و بسیار زودتر از یک فرد عادی در معرض آسیب های اجتماعی قرار می گیرند.
